ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ

« Το άζωτο στο DNA μας, το ασβέστιο στα δόντια μας, ο σίδηρος στο αίμα μας, ο άνθρακας στις μηλόπιτες μας, στοιχεία που σφυρηλατήθηκαν στο εσωτερικό τεράστιων, καταρρεόντων αστέρων… είμαστε φτιαγμένοι από αστρικό υλικό…»

Λίγες φράσεις μπορούν να περικλείσουν τόσο σημαντικά και ουσιαστικά νοήματα, όπως αυτή, που ανήκει στον μεγάλο Carl Sagan, ένα από τα μεγαλύτερα και λαμπρότερα επιστημονικά μυαλά του περασμένου αιώνα.

Οι καθημερινές μας ασχολίες, άλλα και το ίδιο το περιβάλλον στο οποίο γεννιόμαστε, ζούμε και πεθαίνουμε, δύσκολα αφήνουν να αναλογιστούμε, και δύσκολα παραπέμπουν στο να καταλάβουμε, ότι στην ουσία, τόσο ο πλανήτης μας, όσο και κάθε τι έμβιο επάνω σε αυτόν, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος ενός συνεχούς που καλούμε Σύμπαν. Για την ακρίβεια, δεν είμαστε μόνο αναπόσπαστο κομμάτι, άλλα κυριολεκτικά, όπως ακριβώς και ο Sagan το θέτει, είμαστε φτιαγμένοι από το ίδιο μεταστοιχειωμένο υλικό, που είναι φτιαγμένα και τα άπειρα φωτεινά στίγματα στον ουρανό που καλούμε άστρα.

                                                    ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΑΣΤΡΑ

Αν θελήσουμε να αναζητήσουμε το νήμα της δημιουργίας τόσο του πλανήτη μας, όσο και της ίδιας της Ζωής επάνω σε αυτόν, θα πρέπει να φύγουμε από τα στενά όρια της Βιόσφαιρας, και να αποτολμήσουμε ένα επικό ταξίδι πίσω στον Χρόνο, σε μια εποχή πολύ διαφορετική από την σημερινή, όταν το ίδιο το Σύμπαν βρισκόταν ακόμα σε «βρεφική ηλικία». Σε έναν χώρο όπου γνώριζε την ύπαρξη δύο και μοναδικών δομικών στοιχείων. Του Υδρογόνου και του Ηλίου. Ένα Σύμπαν όπου σταδιακά αυτά στοιχεία συγκεντρώθηκαν σε μαζικούς σχηματισμούς, που έδωσαν γέννηση στα πρώτα άστρα. Οι πρώτες «μηχανές σύντηξης» είχαν μόλις δημιουργηθεί. Εκεί, στους πρώτους αστρικούς πυρήνες, δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά στοιχεία όπως ο Άνθρακας, το Άζωτο και το Οξυγόνο. Με την πάροδο του Χρόνου, κάποια από τα μεγαλύτερα και βαρύτερα από αυτά τα πρώτα άστρα, μην μπορώντας πλέον να υποστηρίξουν την ίδια τους την υπόσταση, έδωσαν ένα εντυπωσιακό τέλος στην ζωή τους. Οι πρώτοι υπερκαινοφανείς είχαν γεννηθεί, ή περισσότερο γνωστοί ως supernova.

  

                                            ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΖΩΗ

Μια έκρηξη ενός υπερκαινοφανούς αποτελεί κάτι το οποίο δύσκολα μπορεί να συλληφθεί από τον ανθρώπινο νου. Τα τρομακτικά ποσά ενέργειας και ύλης που εκλύονται κατά αυτή την φάση της αστρικής ζωής, είναι πολλές φορές εκτός κλίμακας. Για λίγες στιγμές, ένα υπερμαζικό άστρο, μπορεί να λάμψει όσο ολόκληρος ο γαλαξίας που το φιλοξενεί. Με αυτόν τον εντυπωσιακό τρόπο, το άστρο δεν δίνει μόνο ένα μνημειώδες τέλος στην ύπαρξη του, άλλα κάνει πολύ περισσότερο ουσιαστικό. Το εκτιναχθέν υλικό, θα σχηματίσει με την πάροδο του χρόνου ένα πλανητικό νεφέλωμα. Εμπλουτισμένο τώρα με ακόμα βαρύτερα στοιχεία, όπως το Πυρίτιο και ο Σίδηρος, θα ξεκινήσει έναν αργό στροβιλισμό διάρκειας εκατομμυρίων ετών. Κάποια δεδομένη στιγμή, σε αυτό το νέφος αεριών και σκόνης θα δημιουργηθούν μικρές, τοπικές εστίες όπου η ύλη στροβιλιζόμενη θα ξεκινήσει να καταρρέει υπό το ίδιο της το βάρος. Η μεγαλύτερη από αυτές τις «δίνες», θα σχηματίσει το  άστρο γύρω από το οποίο, οι υπόλοιπες, μικρότερες δίνες θα σχηματίσουν τους πλανήτες. Με αυτή την διαδικασία δημιουργήθηκαν και τα πρώτα ηλιακά συστήματα στο Σύμπαν, περισσότερα από 10 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, και πολύ πριν την δημιουργία του δικού μας. Αυτό ήταν και το μεγαλύτερο και ουσιαστικότερο δώρο των πρώτων υπερκαινοφανών. Τα πρώτα βαρύτερα στοιχεία, δημιούργησαν τους πρώτους αστέρες σαν τον Ήλιο, άλλα και τους πρώτους βραχώδεις πλανήτες, όπως είναι και η δική μας Γή, επιτρέποντας και στην Ζωή όπως την γνωρίζουμε τελικά να εμφανιστεί και να αναπτυχθεί. Η ίδια μας η ύπαρξη όχι μόνο οφείλεται, άλλα και συντηρείται χάρη στην «αυτοθυσία» των υπερκαινοφανών. Τα ηλικίας δισεκατομμυρίων ετών μόρια Οξυγόνου που αναπνέουμε, τα ίδιας ηλικίας μόρια Σιδήρου που ρέουν στο αίμα μας, κάποτε αποτελούσαν μέρη του πυρήνα αυτών των πρώτων σκαπανέων της Ζωής. Όπως όμως και σε πολλές σημαντικές έννοιες, έτσι και εδώ η δράση των υπερκαινοφανών έχει μια διττή έννοια.

  

                                    …. ΚΑΙ ΑΦΑΙΡΩΝΤΑΣ ΤΗΝ

Μια έκρηξη υπερκαινοφανούς στην ουσία αποτελεί μια ακατέργαστη δύναμη της Φύσης. Ο τρόπος με τον οποίο κάνει αισθητή την ύπαρξη της, όπως γράφτηκε και παραπάνω δεν χωράει εύκολα στα δικά μας μέτρα και σταθμά. Η ανεξέλεγκτη έκλυση ενέργειας και ύλης, μπορεί να καταστρέψει τα πάντα σε ακτίνα αρκετών εκατοντάδων ετών φωτός, ως άμεση συνέπεια του ωστικού κύματος της έκρηξης. Ακόμα όμως και μακρύτερα από την άμεση γειτονιά του υπερκαινοφανούς, είναι δυνατόν υπό προϋποθέσεις να υπάρξουν καταστροφικές συνέπειες, ιδίως για το φαινόμενο της Ζωής. Εκτός από την απαραίτητη για την Ζωή πρώτη ύλη που απελευθερώνουν, απελευθερώνουν και μια εξαιρετικά υψίσυχνη μορφή ακτινοβολίας. Την ακτινοβολία-γ. Η δράση της ακτινοβολίας προκαλεί αλλοιώσεις στον πυρήνα του DNA όλων των ζωντανών οργανισμών. Σε ανεκτές δόσεις θεωρείται ως μια εκ των υπευθύνων για τις μεταλλάξεις που οδήγησαν το όχημα της Εξέλιξης στον πλανήτη. Σε μεγαλύτερες δόσεις, οι αλλοιώσεις που προκαλεί οδηγούν σε επεισόδια μαζικών εξαφανίσεων, αφού διαθέτει την δύναμη να αποδομήσει την ζώνη του Όζοντος, επιτρέποντας στην υπεριώδη ακτινοβολία να περάσει ανεμπόδιστη από την ατμόσφαιρα. Αν και δεν υπάρχουν ακόμα ατράνταχτες αποδείξεις για αυτό, μια ανάλογη «εισβολή», φαίνεται να ενοχοποιείται για την δεύτερη μαζική εξαφάνιση ειδών στον πλανήτη μας, από τις πέντε συνολικά. Φαίνεται να συνέβη πριν από περίπου 450 εκατομμύρια χρόνια. H Ορδοβίκια-Σιλούρια μαζική εξαφάνιση, ενοχοποιεί ένα κολοσσιαίο άστρο που εξεράγη ωs Hyperonova ( ότι πιο μαζικό έχουμε ανακαλύψει στις εκρήξεις υπερκαινοφανών ), σε απόσταση 6.000 ετών φωτός. Υπολογίζεται ότι το 85 % των ειδών χάθηκε μέσα σε λίγα εκατομμύρια χρόνια.
Ανάλογοι κίνδυνοι δεν είναι άμεσα ορατοί στον δικό μαs χρονικό ορίζοντα. Οι δύο κύριοι ύποπτοι για ανάλογες εκρήξεις, τα δύο υπερμαζικά άστρα, VY Μεγάλου Κυνός, και Η Τροπίδος  απέχουν 4.900 και 8.000 έτη φωτός αντίστοιχα, αποστάσεις αρκετά μακρινές για τις όποιες θανατηφόρες επιπτώσεις . Αμφότερα θα δώσουν ένα ανεπανάληπτο ουράνιο θέαμα, το οποίο όμως θα αργήσει κατά δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Από την άποψη αυτή η Γή δείχνει να βρίσκεται σε ασφαλές έδαφος, μιας και μικρότερη ισχύος δυνητικοί υπερκαινοφανείς, βρίσκονται σχετικά μακριά, και δεν φαίνεται να μπορούν να πλήξουν τον πλανήτη. Τουλάχιστον από αυτή την άποψη, οι μελλοντικές γενιές μπορούν να απολαμβάνουν το εντυπωσιακό θέαμα, και γιατί όχι, να το μελετήσουν και καλύτερα, αφού η επόμενη έκρηξη σχετικά κοντινού υπερκαινοφανούς, φαίνεται να αργεί για μερικές εκατοντάδες χρόνια  ακόμα, με πρώτο και καλύτερο υποψήφιο τον Μπελτεγκέζη του Ωρίωνα, τον εντυπωσιακό ερυθρό υπεργίγαντα που βρίσκεται σε απόσταση 640 ετών φωτός.